HIKMET CERRAH-TURKEY
LEVENT ELPEN-TURKEY
1 MAYIS’DA KARÝKATÜR EMEÐÝNÝN DURUMU:
1 Mayýs dolayýsýyla kutlama mesajlarý yayýnlanýyor ve karikatürler
gönderiliyor. Acaba 1 Mayýs kutlamalarý içinde “karikatür emeðinin” yeri nedir?
Karikatür çizen kiþi, ayný zamanda bir emekçidir. Fikir emekçisidir.
Dolayýsýyla, iþçi sýnýfýndan sayýlmasý gerekir. Bakýyoruz, Türkiye’deki
durum, gerçekten böyle mi? Karikatür emekçisi, emeðinin karþýlýðýný
alabiliyor mu, karikatür emeðinin deðeri biliniyor mu?
Karikatür emeðinin bir “deðer” oluþturmasý için, öncelikle bu ülkede
karikatür emekçisinin ücret ve çalýþma koþullarýný düzenleyen yasal durumun
var olup olmadýðýna ve karikatür emekçisinin de emek ve çalýþma
koþullarýnýn farkýnda olup olmadýðýna bakýlmalýdýr.
Türkiye’de karikatür emeði ile ilgili yasal düzenlemeler, ancak ve
ancak 5846 Sayýlý Fikir ve Sanat Eserleri Yasasý’nda ve ikinci olarak 212
Sayýlý Yasa ile deðiþik 5953 Sayýlý Basýn Ýþ Yasasý’nda bulunabilir. Fikir
ve Sanat Eserleri Yasasý, karikatür sanatçýsýnýn fikrî haklarýný ve telif
ücretlerini belirlemekte önemli bir dayanak iken, 5953 Sayýlý Basýn Ýþ
Yasasý, basýnda (günümüzün medyasý) çalýþan karikatürcüleri “fikir iþçisi”
kapsamýnda deðerlendirerek, ayrý sosyal güvenceler getirmektedir. Kýsaca,
5953 sayýlý yasada, “mevkute” denilen her tür basýn-yayýn organýnda
çalýþan fikir ve sanat iþçileri için (diðer “gazeteci”lerle birlikte) önemli
sosyal güvenceler getirilmektedir.
Peki bu durum, günümüzde karikatür ile uðraþanlarýn ne kadarý
tarafýndan bilinmektedir?
Her þeyden önce, fikir emeðinin türünün iyice belirginleþmesi ile
ortaya çýkan sýnýf bilinci ile ilgilidir. 1 Mayýs ile ilgili iþçi
karikatürleri çizenlerin çoðunluðu, iþçi sýnýfýna dahil deðildir. Kahir
ekseriyetinin mimar, mühendis, öðretim üyesi, öðretmen, memur ve diðer
mesleklere mensup olduðu karikatürcüler, elbette bunun doðal sonucu
olarak, karikatürü birincil iþleri olarak deðil, “hobi” olarak yapar
görünmektedirler. Bu da, karikatür emeðinin hak ettiði saygýnlýða
ulaþmasýný engellemekte, karikatürü ve genel olarak çizgi sanatlarýnýn,
toplumsal düzeyde düþük deðerlerde algýlanmasýna sebep olmaktadýr.
Karikatürü “hobi” olarak yapan bir çizgi emekçisi, günümüzde internetin
yaygýnlaþmasý dolayýsýyla, emek deðerini hiç düþünmeden, hiç bir ücret
almadan, karikatürünün internette bedavadan yayýnlanmasýna göz yummak
durumunda kalmaktadýr.
Bu durum, 1 Mayýslarda, açýk bir çeliþki haline gelmektedir.
1 Mayýs dolayýsýyla kutlama mesajlarý yayýnlanýyor ve karikatürler
gönderiliyor. Acaba 1 Mayýs kutlamalarý içinde “karikatür emeðinin” yeri nedir?
Karikatür çizen kiþi, ayný zamanda bir emekçidir. Fikir emekçisidir.
Dolayýsýyla, iþçi sýnýfýndan sayýlmasý gerekir. Bakýyoruz, Türkiye’deki
durum, gerçekten böyle mi? Karikatür emekçisi, emeðinin karþýlýðýný
alabiliyor mu, karikatür emeðinin deðeri biliniyor mu?
Karikatür emeðinin bir “deðer” oluþturmasý için, öncelikle bu ülkede
karikatür emekçisinin ücret ve çalýþma koþullarýný düzenleyen yasal durumun
var olup olmadýðýna ve karikatür emekçisinin de emek ve çalýþma
koþullarýnýn farkýnda olup olmadýðýna bakýlmalýdýr.
Türkiye’de karikatür emeði ile ilgili yasal düzenlemeler, ancak ve
ancak 5846 Sayýlý Fikir ve Sanat Eserleri Yasasý’nda ve ikinci olarak 212
Sayýlý Yasa ile deðiþik 5953 Sayýlý Basýn Ýþ Yasasý’nda bulunabilir. Fikir
ve Sanat Eserleri Yasasý, karikatür sanatçýsýnýn fikrî haklarýný ve telif
ücretlerini belirlemekte önemli bir dayanak iken, 5953 Sayýlý Basýn Ýþ
Yasasý, basýnda (günümüzün medyasý) çalýþan karikatürcüleri “fikir iþçisi”
kapsamýnda deðerlendirerek, ayrý sosyal güvenceler getirmektedir. Kýsaca,
5953 sayýlý yasada, “mevkute” denilen her tür basýn-yayýn organýnda
çalýþan fikir ve sanat iþçileri için (diðer “gazeteci”lerle birlikte) önemli
sosyal güvenceler getirilmektedir.
Peki bu durum, günümüzde karikatür ile uðraþanlarýn ne kadarý
tarafýndan bilinmektedir?
Her þeyden önce, fikir emeðinin türünün iyice belirginleþmesi ile
ortaya çýkan sýnýf bilinci ile ilgilidir. 1 Mayýs ile ilgili iþçi
karikatürleri çizenlerin çoðunluðu, iþçi sýnýfýna dahil deðildir. Kahir
ekseriyetinin mimar, mühendis, öðretim üyesi, öðretmen, memur ve diðer
mesleklere mensup olduðu karikatürcüler, elbette bunun doðal sonucu
olarak, karikatürü birincil iþleri olarak deðil, “hobi” olarak yapar
görünmektedirler. Bu da, karikatür emeðinin hak ettiði saygýnlýða
ulaþmasýný engellemekte, karikatürü ve genel olarak çizgi sanatlarýnýn,
toplumsal düzeyde düþük deðerlerde algýlanmasýna sebep olmaktadýr.
Karikatürü “hobi” olarak yapan bir çizgi emekçisi, günümüzde internetin
yaygýnlaþmasý dolayýsýyla, emek deðerini hiç düþünmeden, hiç bir ücret
almadan, karikatürünün internette bedavadan yayýnlanmasýna göz yummak
durumunda kalmaktadýr.
Bu durum, 1 Mayýslarda, açýk bir çeliþki haline gelmektedir.
1 Mayýs, iþçinin, emekçinin bayramý ise karikatür emekçisi de bu
bayramda hak ettiði yeri artýk almalýdýr.
Yaþasýn 1 Mayýs!
LEVENT ELPEN
AKDAG SAYDUT-TURKEY
HAMID KAROUT-SYRIA